چای نخستین بار در سال 1276 شمسی در ایران کشت شد و هم اکنون به عنوان نوشیدنی سنتی ایران جایگاه ویژه ای یافته است بطوری که 5/4 درصد از کل چای جهان در ایران مصرف می شود.
طبق تحقیقات، مردم ایران سالا‌نه حدود 100 هزار تن چای مصرف می کنند که کمتر از نیمی از آن تولید داخل است .

چایکاران ایران با جمعیتی حدود 60 هزار خانوار 35 هزار هکتار زمین زراعی در اختیار دارند که علا‌وه بر تولیدات آنان، در هر سال حدود 60 هزار تن چای خارجی وارد می شود .

چای در دیگر مناطق جهان نیز طرفداران فراوانی دارد و روزانه یک میلیارد فنجان چای در جهان نوشیده می شود.

هم اکنون در دو میلیون و 788 هزار هکتار از اراضی جهان، چای کشت و سالا‌نه چهار میلیون و 500 هزار تن برگ چای از این اراضی برداشت می شود .

تاریخچه چای:

خاستگاه اصلی چای کشور چین است پس از آن هند از تولید کنندگان این محصول است اما بوته چای نخستین بار در حدود 5 هزار سال پیش در چین شناخته شد و در قرن هفدهم هلندی ها این گیاه را به اروپا بردند.

پیشینه مصرف چای در ایران نیز به قرن هفدهم بر می گردد اما کشت این گیاه نخستین بار به همت میرزا محمد علی مشهور به کاشف السلطنه در سال 1276 شمسی انجام شد.

کاشف السلطنه که فارغ التحصیل دانشگاه سوربن فرانسه بود به عنوان ژنرال کنسول ایران در این سال در هند مشغول کار شد و در این مدت شیوه کشت , برداشت و فراوری این محصول را آموخت و تجربه خود را به ایران منتقل کرد.

انواع چای:

چای به سه دسته اصلی تقسیم می شود, چای سیاه یا تخمیری که روزانه مصرف می کنیم , چای نیمه تخمیری که به چای اولا‌نگ و پوچونگ معروف است که رنگ آن قهوه ای روشن است و چای تخمیر نشده که امروز با نام چای سبز یا چای چینی آن را می شناسیم البته چای های متنوع دیگری نیز وجود دارد که با ترکیب چند گل و گیاه دارویی یا چند نوع میوه خشک با چای ترش تولید و مصرف می شود.

هم اکنون در کشورهای جهان به ویژه کشورهای اروپایی تمایل زیادی به مصرف این نوع چای ها یا دم نوش ها به علت خواص بسیار بالای آن وجود دارد.

ترکیبات و خواص چای سیاه:

کافئین و تانین = آرام بخش دستگاه عصبی.

تئوفیلین = ساختاری مانند کافئین دارد که در چای سبز و سیاه موجود است , شل کردن عضلا‌ت، افزایش دهنده جریان خون در کلیه‌ها , افزایش انقباض پذیری و کارایی عضلا‌ت قلب، تنظیم ضربان قلب، کاهش فشار خون و اثرات التهابی.

تیانین = طعم دهنده چای است.

کاتچین = در چای سبز و سیاه وجود دارد اما در چای سبز بیشتر است , این ماده ضد سرطان , کاهش دهنده چربی بدخون و ضد ویروس است و ازافزایش قند خون جلوگیری می کند.

فلوراید و فلووانوئید که سبب استحکام دندان است و از ایجاد بوی‌بددهان پیشگیری می کند.

ویتامین های B کمپلکس C , و E نیز در چای وجود دارد.

ویتامین C که کاهش دهنده اضطراب است و علا‌ئم سرماخوردگی را برطرف می کند.

ویتامین ب کمپلکس و ویتامین ای نیز سبب بهبود سوخت و ساز بدن می شود.

رفع خواب آلودگی , تقویت نیروی فکر , گوارش بهتر غذا و کاهش علا‌ئم میگرن از دیگر خواصل مهم چای است.

خواص چای سبز:

این نوع چای به علت داشتن آنتی اکسیدان ضد سرطان است و از رشد تومورهاو سلول های سرطانی جلوگیری می کند و کاهش وزن از دیگر خواص برجسته این نوع چای است.

چگونه چای مرغوب بخریم:

چای مرغوب باید رنگی قهوه ای مایل به سیاه و ملایمی داشته باشد , باید گس باشد و هیچگونه بوی غیرطبیعی ندهد در غیر این صورت چای طبیعی نیست و با افزودن طعم دهنده ها , رنگها و عطرهای مصنوعی و شیمیایی فراوری شده است و خواص این نوشیدنی را ندارد و زیان آور نیز هست .

زمان دم کشیدن چای مرغوب حدود20 دقیقه است در حالیکه چای فراوری شده با رنگها و طعم های غیر طبیعی درمدت کوتاهی دم می کشد و رنگ می اندازد.

هم اکنون در کشتزارهای ایران حدود 40 تن چای تولید می شود, چای ایرانی را نمونه یک چای خوب و مفید دانست و گفت:چای ایرانی عطر کاذب ندارد و باید حداقل 20 دقیقه در قوری چینی دم بکشد.

چنانچه روش های فراوری چای در ایران اصلا‌ح شود شاهد تولید محصولی با کیفیت , مرغوب , با خواص و ارزش غذایی بالا خواهیم بود.

بهترین روش دم کردن چای را همان شیوه قدیمی وسنتی ایرانیهامی داند و می گوید , دم کردن چای در ظروف نشکن , پیرکس , یا چای ساز سبب می شود خواص چای تاحدودی کاهش یابد.

چای میوه نخوریم مصرف انواع چای میوه در بسته بندی های گوناگون در جامعه رواج یافته اما متخصصان تغذیه معتقدند این نوشیدنی ها از طعم دهنده ها و رنگهای مصنوعی تولید شده است بنابراین برای سلا‌متی مضر است این متخصصان توصیه می کنند بجای مصرف این گونه نوشیدنی ها از دم نوش های سنتی استفاده شود.

در کشور ما حدود 10 هزار گونه داروی گیاهی وجود دارد که از دوران گذشته‌نیز 50 نوع آن بصورت دم نوش یا چای مصرف می شده است.

انواع دم نوش های میوه که مصرفی سنتی در ایران دارد را نسترن , گل‌گاوزبان , عناب , نعناع , چای ترش , بهارنارنج ,گل محمدی و اوس و قدوس تشکیل می دهد .

خواص دم نوش ها:

دم نوش میوه گل نسترن:

این گیاه بصورت طبیعی در دامنه های زاگرس والبرز می روید پوست این میوه حاوی ویتامین C و آنتی اکسیدان ضد سرطان است.

دم نوش اوس و قدوس:

مصرف این نوشیدنی در تابستان سبب کاهش حرارت بدن‌و خنکی می شود، تصفیه خون و پایین آوردن تب از دیگر خواص این نوشیدنی است.

چای ترش سبب

کاهش فشار خون، باز شدن عروق می شود و از رشد سلول های سرطانی جلوگیری می کند.

دم نوش میوه عناب:

تب را پایین می آورد و تصفیه خون را در کبد افزایش می دهد.

دم‌نوش گل گاوزبان

از نوشیدنی های سنتی ایران است و بهترین دارو برای اعصاب قلب است.

دم نوش بهار نارنج و گل محمدی

برای آرامش خواب و لا‌غری مفید است و بالا‌خره دم نوش نعناع که ضد نفغ و برای هضم غذاها مفید است.

نکته قابل توجه در مصرف چای اینکه افزودن لیمو به چای خواص آن را کاهش می دهد و بهتر است چای را بدون افزودن چیزی نوشید

طرز تهيه چای ( دمنوش) سنتي ايراني:

بعد از مخلوط كردن، مواد را روي حرارت كم قرار دهيد تا به نقطه جوش برسد، سپس قوري را روي حرارت غير مستقيم( كتري يا سماور) قرار داده، 15 دقيقه دم بكشد، صاف نموده و مصرف كنيد.
توجه: دمنوش هرچه بيشتر دم بكشد، بهتر است. دمنوش بعد از دم كشيدن به مدت طولاني (چند روز) قابل مصرف است. كتري يا قوري بايستي مسي يا رويي باشد.

1- دمنوش گل گاو زبان و سنبل طيب:
مواد:گل گاو زبان(4 قاشق مرباخوري)، سنبل طيب(1 قاشق مرباخوري)، ليمو عماني(1عدد)، آب سرد(2ليوان)، مقداري نبات.
خواص : طبيعت گرم و تر،آرام بخش اعصاب، خواب آور، رفع سردردهاي عصبي، رفع دردهاي كليوي، ضد سودا و صفرا ، ضد قولنج و اسپاسم، ضد تشنج و صرع، تقويت قوه باء.

۲- دمنوش به‎‎‎ليمو و زيرفون:
مواد: به‎‎‎ليمو( 1قاشق مرباخوري)،زيرفون(1قاشق غذاخوري)، آب سرد(2ليوان) ، مقداري نبات.
خواص: طبيعت گرم، ضد سرماخوردگي، ضد ناراحتي عصبي، ضد تشنج، ضد نقرس، ضد سياتيك، ضد غلظت خون، ضد رماتيسم، خواب‎‎‎آور شب، ضد ميگرن، آرام بخش، ضد طپش قلب، ضد سردرد، تقويت حافظه، تقويت معده، ضد آسم، پايين آورنده فشار خون، ضد اسهال، شستشو دهنده كليه.

۳- دمنوش بادرنجبويه و زيرفون: مواد: بادرنجبويه(1 قاشق مرباخوري)، زيرفون(1قاشق غذاخوري)،آب سرد( 2ليوان)، مقداري نبات.
خواص: طبيعت خيلي گرم، در بعضي مزاجها بالا برنده قوي فشار خون، مقوي قلب و اعصاب، خون‎ساز، تقويت كننده سلولهاي مغزي، فوق‎‎‎العاده آرام‎‎‎بخش است، مقوي مغز، ضد صداي گوش، خواب‎‎‎آور، نشاط آور، ضد بيماريهاي كليه، ضد خوابهاي وحشتناك، ضد بوي دهان.

۴- دمنوش بابونه:
مواد: بابونه( 1قاشق غذاخوري)، آب سرد( 2ليوان)، مقداري نبات.
خواص: طبيعت معتدل و ديم آن گرم و خشك، آرام بخش اعصاب، تقويت معده و روده، ضد تب، ضد انگل، ضد يبوست، مقوي اعصاب و مغز، اشتهاء آور، ضد بلغم وصفرا، شستشو دهنده بسيار قوي كليه‎‎‎ها.

۵- دمنوش به‎‎‎ليمو:
مواد: به‎‎‎ليمو( 1قاشق غذاخوري)، آب سرد( 2ليوان)، مقداري نبات.
خواص: طبيعت گرم، خواب‎‎‎آور شب، آرام بخش، ضد ميگرن، ضد سردرد، ضد طپش قلب، تقويت حافظه، ضد نفخ، تقويت معده، ضد آسم.

۶- دمنوش دارچين:
مواد: دارچين( چند قلم آسياب نشده)، آب سرد( 2ليوان)، مقداري نبات.
خواص: طبيعت گرم و خشك، محرك اعصاب، شستشو دهنده كليه، دفع رطوبت اخلاط رطوبتي، مفرح، تقويت قوه باء، ضد پا دردهاي رطوبتي، اشتها آور، ضد دلهره، ضد بوي دهان، تقويت كبد و معده (تاثير آن تا 15 سال در بدن مي‎‎‎ماند).

۷- دمنوش زنجبيل:
مواد: زنجبيل كوبيده( 1قاشق مرباخوري)، آب سرد( 2ليوان)، مقداري نبات.
خواص: طبيعت گرم و خشك، بالابرنده فوري فشار خون، ضد ضعف اعصاب، تقويت حافظه، ضد رطوبت مزاج، ضد بلغم و صفرا، خون‎‎‎ساز، ضد درد مفاصل، تقويت قوه باء، مقوي جهاز هاضمه، ضد سم غذايي، مقوي معده، مسكن، مقوي قواي رئيسه بدن،تنظيم ادرار.

چای فقط یكی از گیاهانی است كه می توان دم كرده آنرا نوشید . گیاهان فراوان دیگری هم هستند كه می توانند در كنار چای مصرف شوند و بعضی از مراجع پزشكی برای آنها فوایدی هم ذكر می كنند. دستور دم كردن این گیاهان كم و بیش مانند دستور چای است . بعضی از این گیاهان به صورت كیسه چای ( TEA BAG ) در بازار عرضه می شوند كه باید در فنجان آب انداخت.مهمترین این چای های غیر متعارف كه بعضی از آنها به نام ترش شناخته می شوند اینها هستند :

- چای افسنتین :

گل افسنتین را مانند چای دم می كنند و می نوشند . برای این گیاه در طب قدیم خواص زیادی قایل بوده اند .
- چای بابونه : گیاهی است خودرو كه دم كرده آنرا آرام بخش و مسكن درد معده می دانند .
- چای بهار نارنج : شكوفه درخت نارنج است . دم كرده بهار نارنج تازه یا خشك نوشیدنی معطری است . اطبای قدیم آنرا برای قلب مفید می دانستند .
- چای به لیمو ( وربن ) :

برگ معطری است كه مانند چای دم می كنند . هنگام ریختن می توان لیوان را با یك برگ به لیمو آرایش كرد .

- چای دارچین :

دارچین قلم را در قوری آب جوش دم می كنند و بدون شكر می نوشند . ( چای دارچین به ویژه در هوای سرد می چسبد )
- چای زعفران :

زعفران را به مقدار اندك مانند چای دم می كنند و می نوشند .
- چای زنجبیل :

مانند چای دارچین است .
- چای سبز :

برگ چای تخمیر نشده است كه معمولا با چنددانه تخم هل سبز دم می كنند .
- چای گل زیزفون ( تیول ) : دم كرده گل معطر درختی است به همین نام كه برای درمان ناراحتی های كلیه و مثانه می نوشند .
- چای نعنا :

دم كرده برگ نعنای تازه است كه با اندكی قند شیرین می شود .
- چای نیمه سبز : دمكرده چای نیمه تخمیرشده یا همان اولانگ چینی است كه مانند چای سبز می نوشند .

- چای آویشن :

دم كرده آویشن شیرازی است كه بر دو نوع است : آویشن پهن و آویشن دراز ، این چای را برای رفع نفخ می نوشند .
- چای استوخدوس ( یا استوقدوس ) :

دم كرده گیاهی است از تیره نعناعیان كه برگ آن معطر و دانه هایش لعاب دار است . در طب قدیم آن را گرم و خشك می دانستند .

- شیر و چای :

انگلیسی ها معمولا چای را با كمی شیر سرد می نوشند و این رسم را احتمالا از هندوستان گرفته اند . كمی شیر سرد یا گرم و شكر به فنجان چای اضافه كنید و هم بزنید

چای میوه گل نسترن:

(15 عدد) در یک قوری (2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص:

طبیعت معتدل و خشک، پایین آورنده فشار خون، ضد قند خون، ضد ورم و درد کلیه، شستشو دهنده کلیه، سرشار از ویتامین ث، ضد سرماخوردگی، مقوی معده، ضد اسهال

چای اکلیل کوهی:

(1 قاشق غذاخوری) در یک قوری (2 لیوان آب سرد) به همراه مقداری نبات.

خواص:

طبیعت گرم، گیاه معجزه گر، مقوی اعصاب، شستشودهنده ی کلیه، ضد صفرا، ضد دلهره و اضطراب، تقویت بدن، زکام، آسم، سیاه سرفه، مقوی معده، ضد درد روماتیسمی و استخوانی و کمر، ضد سنگ کیسه صفرا.

دمنوش کوهي:
طبيعت: گرم، خواص: آرام بخش، ضد: حساسيت، ادرار آور، باز کننده گرفتگي هاي روده و کبد، تقويت سيستم ايمني.
طرز تهيه: يک قاشق غذا خوري + دو ليوان آب جوش با شعله غير مستقيم مدتي دم بکشد.

دمنوش ميوه نسترن:
طبيعت: معتدل و خشک، خواص: سرشار از ويتامين ث، مقوي معده، پايين آورنده فشار خون، ضد: قند خون، درد و ورم کليه، اسهال.
طرز تهيه: پانزده عدد را در يک قوري + دو ليوان آب سرد، با شعله مستتقيم جوش آيد سپس شعله را کم کنيد تا با همان شعله مستقيم يک ساعت باشد تا آب آن به تدريج بخار شود سپس با شعله غير مستقيم سه ساعت دم بکشد.

بابونه:
طبيعت: معتدل، ديم آن گرم و خشک، خواص: آرام بخش اعصاب و مغز و معده و روده و تقويت آن ها، افزايش شير مادر، اشتها آور، ادرار آور قوي، ضد: تب و لرز، انگل، يبوست، سردرد، سنگ مثانه، بلغم و صفرا.
طرز تهيه: يک قاشق غذاخوري + دو ليوان آب جوش، با شعله غير مستقيم مدتي دم بکشد.

به ليمو:
طبيعت: گرم، خواص: آرام بخش، خواب آور در شب، تقويت حافظه و معده، رفع درد شکم، خستگي، صداي گوش، ضد: ميگرن، سردرد، سرگيجه، تپش قلب، نفخ، آسم، اسپاسم.
طرز تهيه: يک قاشق غذاخوري+ دو ليوان آب جوش، با شعله غير مستقيم دم بکشد.

آويشن:
طبيعت: گرم، خواص: تقويت اعصاب بينايي، جهاز هاضمه، معده، کبد و کليه، بالا برنده فشار خون، باز کننده انسداد، خشک کننده، تحليل بادها و بلغم، لطيف کننده غذاهاي غليظ، اشتها آور، ادرار آور، جاري کننده حيض، تنقيه ريه، معده و روده ها و کبد از رطوبت بلغم، رفع کوليت هاي مزمن، افزايش شير مادر، پاک کننده سينه، باز کننده گرفتگي هاي روده، ضد انگل، رطوبت بدن، صفرا، زکام، سرفه، آسم، تنگي نفس، غلظت خون و ضد عفوني کننده و ميکروب کش(شش برابر آنتي بيوتيک).
طرز تهيه: يک قاشق غذا خوري+دو ليوان آب جوش، با شعله غير مستقيم دم بکشد.

اکليل کوهي:
طبيعت: گرم و معتدل، خواص: گياه معجزه گر قوي، مقوي اعصاب، ادرارآور، پاک کننده ريه ها، بادشکن، تسکين درد کبد، براي تنگي نفس، مفيد براي بيماري هاي عصبي و تشج، تقويت معده و بدن، ضد عفونت کليه، صفرا، بلغم، دلهره، اضطراب، آسم، زکام، سياه سرفه، دردهاي رماتيسمي استخوان و کمر، سنگ کليه و مثانه، کيسه صفرا، ميگرن، بي خوابي، غلظت خون.
طرز تهيه: دو قاشق غذا خوري + دو ليوان آبجوش، با شعله غير مستقيم دم بکشد.

مرزنجوش: طبيعت:
گرم، خواص: آرام بخش اعصاب، بهترين داروي ميگرن کهنه و درد شقيقه ها و سردرد، خلط اور، تب بر، اشتها آور، تقويت عمومي بدن، ضد نفخ و ورم معده، اسهال، اخلاط مضره، سرما خوردگي.
طرز تهيه: يك مشت کوچک + دو ليوان آبجوش در کتري ريخته با شعله غير مستقيم دم بکشد.

ريوند چيني:
طبيعت: گرم و خشک، خواص: ضد برودت معده و کبد، ضد سرفه مزمن، تنگي نفس، سل، زخم ريه، زخم رودهف استسقاء، يرقان، مسهل اخلاط غليظه و رقيقه، مدر، ضد دردهاي کليه، مثانه و رحم.
طرز تهيه: چند تکه از آن را + مقداري آب که آن را بپوشاند با شعله مستقيم آرام جوش آورده بعد آن را با شعله غير مستقيم 2 الي 3 ساعت دم بکشد تا به رنگ آلبالويي در آيد.

استخودوس:
طبيعت: گرم و خشک، خواص: آرام بخش اعصاب، تقويت کننده سلول هاي مغز، افزايش شير مادر، تحليلي نفخ و گاز روده، فرح آور، باز کننده انسداد عروقي، مسهل بلغم و سودا خصوصا سوداي مغز، ضد ميگرن، زکام، اسم، برونشيت، دل پيچه، رماتيسم، درد سينه، تنگي نفس، سرفه، اگزما، ضد عفوني کننده دستگاه مجاري ادراري، در اکثر بيماري ها کاربرد دارد.
طرز تهيه: دو قاشق غذا خوري + دو ليوان آبجوش، در کتري ريخته با شعله غير مستقيم دم بکشد.

فلوس:
طبيعت: معتدل، خواص: مسهل صفرا، دافع اخلاط فاسد، ضد: افسردگي، صرع، ميگرن، بواسير، يبوست مزاج؛ تقويت: اعصاب، قلب، مجاري ادرار، دستگاه تنفسي.
طرز تهيه: يک قاشق غذا خوري + دو ليوان آب سرد؛ با شعله مستقيم کمي بجوشد بعد با شعله غير مستقيم دم بکشد.

زيره سياه:
طبيعت: بسيار گرم. خواص: لطيف کننده، قابض، برطرف کننده بادهاي غليظ، بالا برنده فشار خون، سوزاننده چربي اضافي، تصفيه خون، مدر، افزايش شير مادر، تحليلي گاز معده و روده، درمان تنگي نفس، تحريک اشتها؛ تقويت: قلب وعروق معده.
طرز تهيه:1 قاشق مربا خوري + دو ليوان آبجوش، با شعله غير مستقيم دم بکشد.

بهار نارنج:
خواص: آرامبخش، مفرح، نشاط آور، اشتها آور؛ تقويت: قلب، اعصاب، نيروي جنسي؛ رفع دل پيچه و گاز معده، تسکين درد سينه و سردرد هاي عصبي.
طرز تهيه: يک قاشق غذا خوري+ دو ليوان آبجوش، با شعله غير مستقيم دم بکشد.

دمنوش برگ درخت به:
طبيعت: گرم و معتدل، خواص: قابض، نرم کننده سينه، مقوي قلب، مفرح، نشاط آور.
طرز تهيه: 10 تا 15 عدد برگ را 20 دقيقه خيسانده و بشوييد و در يک ليتر آب در قوري ترجيحا ظرف مسي حرارت دهيد و به محض اين که به جوش آمده فورا شعله را ملايم کنيد تا آب بدون حرکت شروع به بخار کند و گاهي برگ ها را بر هم بزنيد زماني که 3/1 بخار شد چاي آماده است.(مي توانيد از هل يا چوب دارچين براي براي معطر کردن استفاده کنيد).

افتيمون: طبيعت:
گرم و خشک، خواص: تحليل برنده ورم ها، لطيف کننده، بازکننده انسداد و مفرح قلب، جهت بيماري هاي مغز و اعصاب مانند سردرد، تشنج، افسردگي، کاووس و وسواس و بيماري هاي مفاصل مفيد است. به تنهايي مسهل بلغم و سودا و با بنفشه مسهل صفرا مي باشد. از آن جايي که بسيار لطيف و ضعيف است جوشاندن و کوبيدن آن سبب از بين رفتن خاصيت آن مي شود. براي آرامش و تقويت اعصاب دم کرده افتيمون بخوريد. تاثير آن روي سر خوب است. براي آلزايمر نيز مفيد است. هشدار: مصرف زياد آن براي گرم مزاجان مضر است.
طرز تهيه: هنگام مصرف نبايد آن را نرم کوبيد و يا زياد جوشاند، بلکه بايد با شعله غير مستقيم و خيلي آهسته و طولاني مدت دم کنيد. ترجيحا اين دمنوش ها را با عسل، خرما يا توت ميل کنيد. اگر مبتلا به ديابت هستيد با عسل ميل کنيد. هم چنين آن ها را مي توان با چند قطره آبليموي تازه ميل کرد.